Sikurse e tregon edhe titulli i kopertinës ky numër i Përpjekjes (19) i dedikohet ndërhyrjes. Pjesën e parë të materialeve e kemi marrë (falë bujarisë së autorëve që na dhanë të drejtën e botimit), nga punimet e një konference antropologjike me titull Concerning intervention (Mbi ndërhyrjen), të organizuar në Montreal më tetor 2003 nga Universiteti i Montrealit, departamenti i antropologjisë, nën kujdesin e Mariella Pandolfit, profesore e këtij Universiteti ku, midis të tjerëve, paraqitën kumtesat e tyre mbi eksperiencat shqiptare edhe Fatos Lubonja dhe Piro Misha. Edhe pjesa tjetër e revistës synon të plotësojë dhe t'i bëjë rezonancë veçanërisht në seksionin e letërsisë dhe të ndërgjegjes historike - tematikës së gjerë dhe komplekse të ndërhyrjes.
Krahas ndërhyrjes në titull vendosëm edhe konceptin e jetës së zhveshur që, sikurse shtjellohet në tekstet e botuara në këtë numër, është i pandashëm nga një tipollogji tepër e përhapur ndërhyrjeje në kohën tonë: ajo që quhet ndërhyrja humanitare apo aksioni humanitar, shprehje që sot zenë një vend të rëndësishëm si në lëmin konceptual ashtu edhe në atë të zhvillimeve botërore.
E bëmë bashkimin e ndërhyrjes me jetën e zhveshur në titull, ashtu sikurse edhe zgjedhjen e fotos së kopertinës, duke patur parasysh se Shqipëria dhemë gjerë zonat ku banojnë shqiptarët në Ballkan: Kosova dheMaqedonia - kanë qenë thuajse vazhdimisht, gjatë këtyre 13-14 vjetëve postkomunizëm objekt i ndërhyrjeve humanitare dhe ushtarake për shkakun se njeriu shqiptar
ose më saktë jeta e tij, ka qenë shpesh shprehja par exellence e jetës së zhveshur.
Po ç'është jeta e zhveshur që thuajse nuk ka hyrë ende si koncept në debatin intelektual shqiptar?
Siç shihet në tekstet që vijojnë citohet shpesh filozofi Giorgio Agamben i cili e përcakton jetën e zhveshur, me të cilën është marrë gjatë edhe H. Ahrendt, nëpërmjet një dallimi që bëhet në gjuhën greke midis dy nocioneve të jetës: zoé dhe bios: me zoé grekët shprehnin një gjë të përbashkët për të gjitha qëniet e gjalla: të jetosh, kurse nëpërmjet bios, grekët kuptonin mënyrën e veçantë të të jetuarit të një grupi apo të një individi. Jeta e zhveshur, pra, është pranë zoé-s të cilës Agambeni i kundërvë jetën politike, një jetë nga e cila nuk është kurrë e mundur të izolosh diçka si jetë e zhveshur një jetë për të cilën, në mënyrën
e saj të të jetuarit ka jetë dhe, në të jetuarit e saj, ka pjesë nga mënyra e saj e të jetuarit kjo përbën formën e jetës, si jetë politike. Në kulturën shqiptare jeta e zhveshur është ajo që në gjuhën popullore jo rrallë shqiptari i dëshpëruar e quan jetë kafshe apo jetë qeni. Madje në gjuhën shqipe ka edhe një dallim fjalësh që mund të shërbente për të sqaruar këtë koncept, e që nuk ka të bëjëme jetën në formën e bios apo zoé-s, - por me vdekjen. Për mbarimin e jetës së njerëzve në shqip përdoret folja vdiq dhe emri vdekje kurse për kafshët përdoret folja ngordh dhe emri ngordhje, por këto të fundit përdoren shpesh edhe për njerëzit jeta e të cilëve është reduktuar në jetën e kafshës, dmth në zoé, dmth në jetën e zhveshur. Agamben e quan njeriun e reduktuar në këtë gjendje homo sacer, duke e marë këtë term nga e drejta e vjetër romake. Në të drejtën e vjetër romake homo sacer ishte një njeri që gjithkush mund ta vriste pa u konsideruar kjo vrasje si krim i vrasjes i parashikuar për tu dënuar nga drejtësia. Sipas Agamben çdo tentativë për të reflektuar mbi kategoritë tona politike duhet të nisë nga ndërgjegjësimi se në kohën e sotme nuk dimë më asgjë prej gjëje për dallimin që ekziston midis jetës natyrore dhe ekzistencës politike ose, më shkoqur, midis njeriut thjeshtë si qënie që gjallon dhe njeriut si subjekt politik. Kur jeta bëhet lojë e politikës dhe kjo transformohet në biopolitikë, thotë Agamben, të gjitha kategoritë themelore të reflektimit tonë, që nga ato të të drejtave të njeriut deri tek ato të demokracisë dhe qytetarisë hyjnë në një proces zhvleftësimi dhe boshësimi. Kush ka jetuar Shqipërinë e komunizmit dhe të paskomunizmit nuk mund të mos mendojë për këtë proces zhvleftësimi dhe boshësimi, nuk mund të mos e lidhë konceptin e jetës së zhveshur apo të homo sacer me përvojën e jetës së shqiptarëve gjatë komunizmit dhe pastaj me atë se si u gjetën shqiptarët krejt të zhveshur në fillimtë viteve 90. Ekzodi i shqiptarëve ishte një ekzod i njeriut tëzhveshur, i njeriut të katandisur në homo sacer, që jetoi në komunizmin e kampeve të punës së detyruar, apo që rropatej në përditësinë e një jete të zhveshur krejtësisht nga pjesëmarrja në politikë, pra nga jeta politike. Po ashtu edhe shqiptarët që mbetën në vend në periudhën e ekzodeve masive dhe më pas janë bërë gjatë këtyre vjetëve vazhdimisht objekt ndërhyrjesh humanitare: kujtojmë operacionet Pelikan në fillimtë viteve 90 dhe Alba më 1997. Vrasja e mbi 2000 shqiptarëve gjatë vitit 1997 për shkak të trazirave anarkiste të rënies së piramidave ishte po ashtu një shprehje par exellence e vrasjes së homo sacer për të cilin kërkush nuk kërkoi drejtësi. Homo sacer janë edhe njerëzit e skafeve që janëmbyturme qindra në detinAdriatik gjatë këtyre viteve kujtojmë dy nga tragjeditë më të mëdha, atë të Otrantos dhe atë të fillimit të janarit 2004, kur në rastin e parë mbytësit ishin direkt anijet e Guardias italiane kurse në të dytin indirekt ato shqiptare (me indiferencën e tyre). Një anë tjetër e medaljes së jetës së zhveshur është ajo e katandisjes së njeriut në kriminel dhe vrasës që e ndeshim thuajse përditë në faqet e shtypit shqiptar të mbushura me histori krimesh të padëgjuara që flasin për shpërbërje të çdo sistemi etik e të çdo dinjiteti njerëzor. Në thelb edhe në këtë rast kemi të bëjmë me një nga pamjet e homo sacer. Fëmija që shihni në kopertinë duke lypur, pas shumë gjasash, kur të rritet mund të kthehet në një vrasës që shumë lehtë do të vritet ose do të vrasë çka, në thelb, është e njëja gjë: shprehje e mjerimit të një shoqërie ku njeriu është i zhveshur nga të mirat materiale nga dinjiteti, nga jeta politike.
Problemi i ndërhyrjes nuk mundet, pra, të shihet i palidhur me jetën e zhveshur. Vëmendja ndaj mjerimit, vuajtjes, zhveshjes, motivon dhe justifikon aksione humanitare që shpesh justifikojnë dhe shoqërojnë edhe ndërhyrjet ushtarake. Por, kur flitet për këtë lidhje, midis ndërhyrjes dhe humanitares, sikurse duket nga materialet që po botojmë, problematika është shumë e gjerë. Nëse aksioni humanitar analizohet në terma të logjikës së aktorëve të tij, të karrierës së militantëve dhe të marrëdhënieve me pushtetin, siç bëjnë edhe pjesa më emadhe e analistëve të politikës nga një këndvështrimantropologjik ai shihet si një lloj gjuhe që prodhon një tip të caktuar gjykimi mbi botën dhe përvijon një formë të veçantë të eksperiencës kolektive. Mënyra me të cilën i shqyrtojmë gjërat, p.sh. justifikimi i luftrave të drejta ose anketat mbi përgjegjësitë e forcave të ruajtjes së paqes për masakrat e kryera, negocimi i korridoreve humanitare ose administrimi i kampeve të refugjatëve, është thellësisht i ndikuar nga repertori i imazheve dhe veprimeve që përdor dhe ushqen aksioni humanitar. Teza që parashtron Didier Fassin i përmbahet mendimit se kjo gjuhë përcakton një hapësirë morale që ngrihet rreth një parimi në dukje i thjeshtë dhe unik: lehtësimi i vuajtjeve të viktimave, çka duket e thjeshtë kur thuhet, por që është shumë ambige kur vihet në praktikë. Disa nga kumtesat që po botojmë kanë si temë kryesore pikërisht trajtimin e kësaj problematike, kontradiktat dhe ambiguitetet që paraqisin ndërhyrjet ashtu sikurse sfidat për ndryshim. Duke qenë se duke iu referuar përvojës shqiptare theksin e vumë tek ndërhyrja dhe jeta e zhveshur vlen të theksojmë njërën nga këto:
Ndërhyrja dhe neoliberizmi: Një ndër problemet e lidhjes së ndërhyrjes me jetën e zhveshur është ai që ka të bëjë me lidhjen midis sistemit ekonomik që ka triumfuar sot në botë dhe humanitares. Problemi është, pra, se të pastrehët, të sëmurët me SIDA, lypësit, njerëzit kosh plehërash, ata që i quajnë nevojtarë si dhe mjerimi i tyre që thërret për urgjencë ekonomike, që bën të domosdoshme ndërhyrjen, janë në një kuptim më të gjerë dëshmi e pamjaftueshmërisë tronditëse të ekonomisë së derregullimit liberal dhe idealit të saj të vetërregullimit, të laisser faire.
E gjithë problematika që ka krijuar neoliberizmi, për të cilën sot nuk flitet në Shqipërinë që ka adoptuar në mënyrën më dogmatike kursin e neoliberizmit më të shfrenuar, ashtu sikurse adoptoi dje stalinizmin më të egër, ka bërë që në botë, sikurse tregojnë materialet që po botojmë, të lindin inisiativa të shumta për ta sfiduar apo korrigjuar këtë model ekonomik. Një mënyrë tjetër e konceptimit të ekonomisë: globalizmi tjetër, ekonomia tjetër, tregtia e barabartë apo tregtia etike, ekonomia social, mikro-financa kanë ambicien, deri për të qenë një alternativë ndaj kapitalizmit, për ndërtimin e nismave që do të kontribuonin për krijimin e një ekonomie më demokratike dhemë njerëzore.
Ekonomia solidare dhe aksioni humanitar, lindur që të dyja nga fundi i viteve 70, si pasojë e shfaqjes së varfërisë dhe e zhveshjes së popujve të përjashtuar, në mjerim dhe në nevojë, të nxjerrë jashtë kuadrit të zhvillimit dhe pasurimit, i bëjnë po ashtu jehonë vullnetarizmit me të cilin është abuzuar aq shumë në komunizëm por pa të cilin është vështirë të kuptohet një shoqëri dhe të ekzistojë tesuti i saj social aq i fragmentizuasr sot kudo në botë prej derregullimit dhe vetrregullimit e që gjen shprehjen e vet më dramatike në vende si Shqipëria ku këto procese shoqërohen me korrupsionin dhe abuzimin e të fuqishmëve me politikën.
Ndërhyrja dhe aktorët e rinj: Ndërhyrjet po ashtu kanë vënë në diskutim disa nga shtyllat kryesore mbi të cilat është ndërtuar rendi botëror si sovranitetet e shteteve. Ato, po ashtu, ato kanë fuqizuar edhe praninë e atyre mjediseve politike mbinacionale, që si fillesë, janë krijime ex nihilo të vetë shteteve, si OKB-ja, institucionet evropiane, etj., por pavarësia e të cilëve ngjall tensione të reja, meqënëse inisiativa e tyre priret vazhdimisht t'i destabilizojë sovranitetet ekzistuese. Nga ana tjetër kemi parë të lulëzojnë një tërësi organizatash të quajtura « joqeveritare », të cilat në mënyrën e tyre, e turbullojnë dhe e bëjnë më komplekse lojën. Zhvendosja e hapësirës së politikës nga këta aktorë si dhe nevojat që diktohen për ndryshim trajtohen në kumtesat e Vincenzo de Lucas, Marc Abele, Pino Arlacchi, Caroline S. Hornstein. Ndërhyrjet kanë ngritur problemin e imponimit të modeleve perëndimore qoftë përsa i përket drejtësisë së këtij imponimi ashtu edhe përsa i përket mundësisë së funksionimit të tyre në një kulturë tjetër. Në këtë kontekst shfaqet aspekti i rezistencës ndaj ndërhyrjes (Marc Abele, Fatos Lubonja ).
Roli i Evropës dhe roli i SHBA. Cili do të ishte, në këtë kontekst, vendi i ndërhyrësve vullnetmirë siç paraqiten OJQ-të? Ndryshimi midis ndërhyrjes në Kosovë dhe Afganistan dhe ndërhyrjes në Irak, (Shkëlzen Gashi), roli gjithnjë e më në rritje i medias në raport me ndërhyrjen, ose më saktë mediatizimi i ndërhyrjeve me botën virtuale që krijon, të ndryshme nga ajo e realiteteve - janë tema që trajtohen në këtë numër të revistës Përpjekja gjithashtu. Bota pas rënies së komunizmit ka njohur zhvillime dhe ndryshime të tilla për të cilat ajo e ve vazhdimisht veten në dyshim dhe në kërkim si të rrugëzgjidhjeve ashtu edhe të trajtimeve konceptuale. Ky numër i Përpjekjes mbi ndërhyrjen është një dëshmi e qartë e kësaj.
