Revista PERPJEKJA

I ftuar nga Literaturhause e Hamburgut të shkruaj mbi çfarë është evropiane në veprën time?, duke ravguar në hapësirën mendore ku takohet procesi krijues i veprës me kujtimet e vendit dhe të kohës kur zhvillohet ky

Ndoshta ky numër e meriton më shumë se çdo tjetër emrin që i kemi vënë revistës: Përpjekja. Kjo për arësye se ky numër i kushtohet globalizimit dhe përpjekjes, në këtë rast duhet t ia theksojmë kuptimin e vështirësisë edhe modestisë së pretendimeve. Kjo për arësye se, ndërsa, sikurse thotë një nga autorët e përzgjedhur, Gidens, debati mbi globalizimin mbase është debati më i rëndësishëm që zhvillohet sot në shkencat shoqërore si dhe ato politike, sepse ka një ndikim të fuqishëm mbi botën e teorisë politike dhe shkencat shoqërore, në Shqipëri ky debat thuajse nuk ekziston. Kësisoj, kjo mungesë e ka bërë të vështirë deri gjetjen e autorëve shqiptarë për ta trajtuar këtë temë kaq komplekse në kontekstin e zhvillimeve shqiptare dhe rajonale. Prandaj këtë numër e konsiderojmë si një përpjekje modeste, së pari, për ta bërë disi më të njohur në Shqipëri debatin mbi globalizimin dhe pastaj për ta kontekstualizuar atë.

Pse globalizimi nuk ka hyrë në debatin shqiptar?

Ka një sërë arësyesh pse globalizimi dhe debatet rreth tij janë krejt jashtë vemendjes së opinionit publik shqiptar. Ndër arsyet kryesore do të rendisnim: Së pari, debati mbi globalizimin është i ri edhe në Evropë edhe në botë. Ndërkohë që për fenomenin e globalizimit nuk mund të përcaktohet data e nisjes së tij, sepse autorë të ndryshëm e trajtojnë në mënyra të ndryshme, madje ka autorë që e trajtojnë si një fenomen të vjetër sa bota, për debatin rreth tij mund të thuhet, pa hezitim, se ai ka hyrë pas rënies së murit të Berlinit, dmth pas shembjes së sistemit bipolar të ndeshjes së dy sistemeve ideologjke dhe zhvillimeve që e pasuan atë në vitet 90, duke bërë që kjo epokë të quhet nga shumë autorë epoka e glabalizimit. Pra, duke qenë një debat relativisht i ri, kuptohet se, si çdo zhvillim tjetër i mendimit botëror, edhe ky do to hynte me vonesë në një vend si Shqipëria që i ka ende të mangëta si zhvillimet bashkëkohore edhe instrumentet kulturore për të ndjekur me një hap ecjen e mendimit botëror.

Një arësye tjetër është se, si tradicionalisht, edhe në këtë rast, elitat kulturore politike u impenjuan ne orientimin e shoqërisë shqiptare drejt imitimit të modeleve dhe teorive që vijnë nga bota më e përparuar, pa mundur të zhvillonin sensin kritik ndaj tyre. Pra Shqipëria, pas rënies së komunizmit, më shumë se çdo tjetër kërkoi të realizojë modelet e propozuara nga Perëndimi, ndërkohë që debati mbi globalizimin ka të bëjë pikërisht me shqetësimet në rritje lidhur me këto modele, dhe përgjithësisht ndaj politikave perëndimore, e veçanërisht amerikane, në këtë proces. Një arësye tjetër është se Shqipëria ka qenë tepër e zënë me çështjet e veta të brendshme, me përditësinë e ngjarjeve, të cilat nuk kanë lënë hapësira për klasën politike të krijojë vizione më afatgjata. Por, edhe kur i ka zhvilluar, ashtu si në tërë Ballkanin, një pjesë e mirë syresh janë sjellë kryesisht rreth vizioneve anakronike të çështjes së papërfunduar kombëtare, të krijimit të shtetit komb e të forcimit të sovranitetit të tij, ndërkohë që globalizimi nënkupton pikërisht ritrajtimin e koncepteve dhe vizioneve mbi shtetin komb dhe sovranitetin.

Por ka edhe një arësye tjetër të rëndësishme: Përgjithësisht debatin lidhur me globalizimin ose më saktë kontestimin e globalizimit e ka nxitur në Evropë e majta (ka edhe një të djathtë ekstreme që e konteston). Kjo, pasi e majta e ka parë globalizimin kryesisht si triumf të neoliberizmit amerikan dhe jo rrallë e ka trajtuar edhe si formë neokolonializmi ekonomik dhe kulturor. Ndërkaq, klasa politike kulturore shqiptare ka qenë refraktare ndaj ideve të së majtës evropiane, sa për shkak të përqafimit pa frymë kritike të modeleve liberale aq edhe për shkak të qëndrimit larg ideve të së majtës evropiane. Ky qëndrim, që mund të quhet edhe vetizolim, ka ndodhur pjesërisht për shkak se e kaluara ende e freskët komuniste e vendit i ka bërë njerëzit të jenë refraktarë ndaj ideve të së majtës në përgjithësi, dhe pjesërisht për shkak të një ndjenje faji të mjaft individëve që e përbëjnë këtë klasë për shkak të së kaluarës së tyre komuniste.

Por, a ka qenë Shqipëria jashtë proceseve të globalizimit duke qenë jashtë debatit?

Kur flitet për rolin e shtetit në procesin e globalizimit mendimet janë të ndryshme. Ka autorë si Tomas Friedman, që thonë se globalizimi nënkupton rritjen e rëndësisë së shtetit në kuptimin e institucioneve politike të një vendi, të gjyqsorit, të sistemit të qeverisjes: pra, sipas tij, shteti është si priza në një rrjet elektrik apo kompiuterik nëpërmjet të cilit mund të integrohesh ose jo në rrjet. Sipas Friedman sekreti i vogël që ai globalizimi të jetë i suksesshëm, është fokusimi tek gjërat themelore. Pra, ai nuk ka lidhje me telat apo gjerësinë e bandave apo modemet. Ai ka të bëjë me shkrimin, këndimin dhe arithmetikën. Ai ka të bëjë me kishat, sinagogat, tempujt dhe xhamitë. Ai ka të bëjë me shtetin ligjor, qeverisjen e mirë, ndërtimin e institucioneve, shtypin e lirë dhe procesin e demokratizimit. Nëse arrihen këto të drejta themelore atëhere telat do ta gjejnë njëri tjetrin dhe dhe do të funksionojnë. Nëse këto nuk punojnë asgjë nuk mund të na shpëtojë. Ka autorë të tjerë që argumentojnë se globalizimi po i jep fund epokës së shtetit-komb për shkak të intensifikimit të tregut global, çka do të bëjë që të mos jetë e largët koha kur bota do të qeveriset jo më nga shtetet, por nga qytete metropole. Që të dy këta vizione nëkuptojnë gjithsesi aftësinë për të hyrë në rrjetin global. Sikur ta shikosh rastin Shqipëri nga të dyja këto pikëpamje do të arrish në konkluzionin se, si për shkak të shtetit shumë të dobët, ashtu edhe për shkak të paaftësisë për të hyrë dhe konkuruar në tregun global, Shqipëria po i pëson fenomenet e globalizimit, me të mirat dhe të këqijat e veta, pa qenë e vetëdijshme për këto, madje duke qenë brenda rrjetit për shumë të këqija dhe jashtë tij për shumë të mira. Prandaj dhe debati i vonuar mbi globalizimin duhet të hyjë sa më parë edhe në Shqipëri. Globalizimi është një fenomen tepër kompleks, por, duke e thjeshtëzuar, mund të thuhet se ai ka tre aspekte kryesore: aspektin ekonomik, aspektin kulturor dhe aspektin politik.

Globalizimi në aspektin ekonomik konsiderohet se është rezultat i revolucioneve të fundit në teknologji, në informacion, tregëti, investime të jashtme dhe biznes ndërkombëtar si dhe i demokratizimit të këtyre, veçanërisht pas shembjes së murit. Aktorët kryesorë të këtij revolucioni janë të shumtë: kompani, investitorë, banka, dhe industri private kryesisht perëndimore, por jo vetëm; janë edhe shtetet me politikat e tyre ekonomike, ndër të cilët pa dyshim promotorët janë shtetet perëndimore me në krye SHBA si dhe organizmat ndërkombëtare ndër të cilët më së pari mund të përmenden FMN, Banka Botërore dhe OTB-i. Ndërkaq efektet e këtij revolucioni kompleks janë edhe ato komplekse dhe të mbarsura me mjaft kontradikta. Kur flitet për efektet pozitive edhe një autor si Stiglitz, mjaft kritik ndaj globalizimit, ve në dukje aspektet pozitive të globalizimit. Sipas tij zhvillimi i tregëtisë ndërkombëtare e ka ndihmuar zhvillimin ekonomik të mjaft vendeve pasi eksportet e një vendi nxisin rritjen e tij ekonomike. Rritja e udhëhequr nga eksporti ka qenë qendra e politikës industriale që pasuroi një pjesë të madhe të Azisë dhe u solli miliona njerëzve, atje, kushte më të mira. Për shkak të globalizimit, shumë njerëz në botë jetojnë më gjatë dhe standarti i tyre i jetesës është më i mirë.
Po ashtu, gjithë sipas tij, edhe pse firma të reja të huaja që hyjnë në një vend mund të dëmtojnë ndërmarrjet shtetërore që kanë qenë të mbrojtura, kjo, nga ana tjetër, mund të çojë gjithashtu në futjen e teknologjive të reja, në hapjen drejt tregjeve të reja dhe në krijimin e industrive të reja. Edhe ndihma e jashtme është një aspekt tjetër i botës së globalizuar. Me gjithë problemet e veta, edhe ajo ka sjellë përfitime për miliona njerëz kudo në botë.
Nuk mund të mohoet fakti se një vend si Shqipëria ka parë efektet pozitive të këtyre aspekteve, veçanërisht përsa i përket ndihmës së jashtme. Por edhe një farë teknologjie e re ka hyrë në Shqipëri dhe, në sajë të këtij procesi, mund të thuhet se shqiptarët e izoluar po ndjehen gjithnjë e më shumë pjesë e botës. Por, ndërkaq, debati mbi zhvillimet në vendet e Lindjes pas rënies së komunizmit nën efektin e globalizimit është i mbushur me kontradikta të cilat edhe eksperienca shqiptare i ngërthen fort. Një nga pikat e nxehta të këtij debati, që ka filluar të bëhet gjithnjë e më aktual në vendet e tjera të Lindjes, është ai se Perëndimi nuk është treguar luajal në ofrimin e modele të zhvillimit ekonomik këtyre vendeve. Se vetë Perëndimi nuk ka ndjekur të njëjtat politika ekonomike pas Luftës së Dytë si ato që u rekomandoi vendeve të Lindjes pas rënies së komunizmit. Sipas Stiglitz shumica e vendeve më të industrializuara, përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe Japoninë, e ndërtuan ekonominë e tyre duke mbrojtur me zgjuarsi dhe në mënyrë të përzgjedhur disa prej industrive të tyre, deri sa këto u bënë të forta për të konkuruar me kompanitë e huaja. Po ashtu, në kuadrin e kësaj kritike, përmendet fakti se vendet perëndimore i detyruan vendet e varfra të heqin barrierat tregëtare, duke parandaluar eksportet e prodhimeve bujqësore nga vendet e varfra, duke i lënë pa të ardhurat nga eksporti, për të cilat kanë aq shumë nevojë, ndërkohë që të vetat i mbajtën. Edhe çështja e kontrollit mbi kapitalin është një shembull tjetër: vendet europiane ndaluan lëvizjen e lirë të kapitalit deri sa erdhën vitet shtatëdhjetë. Vendet e vogla në zhvillim janë si varka të vogla. Liberalizimi i shpejtë i tregut të kapitaleve, siç nxitet nga FMN-ja, është njësoj sikur të nisësh varkën në një det të fortë para se t'i mbyllen vrimat, para se të jetë stërvitur kapiteni, para se të kenë marrë goma shpëtimi. Edhe në rrethanat më të mira mundësia është e madhe që ato të përmbysen kur i godet një dallgë e madhe.  Si shembull të mbrapshtisë së këtyre politikave, që, shpesh, sikurse ve në dukje Stiglitz pas përvojës së tij në Bankën Botërore, nuk janë mbështetur mbi ndonjë vizion afatgjatë, por në interesa të veçanta tregtare dhe financiare të vendeve të fuqishme dhe të kompanive të fuqishme brenda tyre, sillet kontrasti mes tranzicionit të Rusisë, i organizuar nga institucionet ekonomike ndërkombëtare, dhe ai i Kinës, i bërë nga vetë Kina. Ndërsa më 1990, prodhimi i përgjithshëm bruto (PPB-GDP) i Kinës ishte 60 përqind i asaj të Rusisë, në fund të dhjetëvjeçarit, raporti u përmbys. Në një kohë kur Rusia dëshmoi rritje të paparë të varfërisë, Kina pa një ulje të paparë të saj.
Në këtë kontekst Shqipëria është një shembull tjetër elokuent që do të shërbente për ilustrimin e imazhit të një barke të vogël që hyri në detin e global plot vrima e të çara dhe që e ka pësuar rëndë nga dallgët. Një vend që doli me një ekonomi të asfiksuar tërësisht nga 50 vjet izolim teknologjik e profesional nuk mund të konkuronte në tregun e lirë. E vetmja mënyrë konkurimi u bë nëpërmjet emigracionit, pra shitjes së krahut të punës si dhe zhvillimit të trafiqeve të drogës dhe të qënieve njerëzore. Për shumë njerëz kjo ekonomi solli varfërim dhe krijoi kaos social dhe politik. Bujqësia shqiptare u asfiksua krejtësisht, ndërkohë që shqiptarët u kthyen në argatë të keqpaguar, madje në të zezë, të fermerëve grekë. Kurse futja e ekonomisë në rrugët informale krijoi një kriminalitet të paparë që njohu edhe momente tragjike si ato të vitit 1997 kur u shembën piramidat financiare, - jo vetëm, por mund të thuhet se globalizim, nga pikpamja ekonomike, për Shqipërinë do të thotë mbi të gjitha futje e vendit në rrjetin e krimit të organizuar. Pasojat e një ekonomie të tillë janë të paparashikueshme.  Roli i shtetit në zhvillimet ekonomike është një problem tjetër që ngre debati mbi globalizimin. Veçanërisht pas prestigjit që fitoi liberalizmi në vitet '80 e pastaj, edhe më, në vitet 90, me shembjen e komunizmit, teoria politiko - ekonomike më e përhapur deri vonë theksonte se shteti duhet të ketë sa më pak rol në ekonominë dhe shoqërinë njerëzore, pasi ai priret të shtypë liritë, dhe, si rezultat, të pengojë mirëqenien njerëzore.
E dalë nga eksperienca e shtetit totalitar klasa e re politike shqiptare e përqafoi pa rezerva këtë model për shtetin dhe me ndihmën e drejtpërdrejtë të institucioneve perëndimore, filloi një proces tkurrjeje të rolit të shtetit që në shumë aspekte ishte proces i domosdoshëm. Në këtë proces, përveç vështirësive, përsa i përket kompetitivitetit të ekonomisë shqiptare në tregun e lirë, që çuan në emigrimin masiv dhe ekonominë e trafiqeve, duhet të kemi parasysh edhe një tipar tjetër të zhvillimeve politike dhe ekonomisë shqiptare: brenda pak vitesh Shqipëria kaloi nga kolektivizimi i shfrenuar në një  ekonomi të privatizimit të egër, ku sfera e qarkullimit monetar mbizotëronte mbi ekonominë reale, ku pasuritë e mëdha krijoheshin e shembeshin nëpërmjet lojës financiare, korrupsionit politik e paligjshmërisë. Ligjet e kësaj ekonomie bënë që në Shqipëri të mund të pasuroheshin lehtë kryesisht dy kategori: ata që merreshin me punët e paligjshme dhe politikanët, të cilët mund t ua lehtësonin apo t ua pengonin atyre këto punë. Edhe procesi i privatizimit u mbështet në këtë filozofi. Kjo shtresë shoqërore filloi të pasurohej duke blerë prona të tilla si troje, hotele, fabrika, pjesë të bregdetit me potencial turistik etj. etj. (që pushtetarët i shisnin aty ku kishin interesa politiko-ekonomike), për të bërë atje investime ose për t i shitur pastaj me çmime shumë herë më të larta se ai i blerjes.6 Kjo rrethanë, e kombinuar me mungesën e traditës demokratike, bëri që natyra e shtetit që u ndërtua të ishte ajo e një shteti mafioz. Paradoksalisht, pra, modeli i një shteti liberal, që duhet të garantonte më shumë liri, dalëngadalë e çoi vendin në modelin e një shteti të ngjashëm me diktaturat ameriko-latine ku një pakicë gjithnjë e më e pasuruar kërkon të ruajë, me mjete që bëhen gjithnjë e më autoritare, privilegjet që ka fituar.
Në këtë kontekst ky përçudnim i shtetit liberal të promovuar nga globalizimi e bën edhe më të dukshme nevojën e debatit mbi kthimin tek teoria e ekonomistit të madh anglez Xhon Mejnard Kejns, të cilit i referohet edhe Stiglitz, sipas së cilës shteti mund të luajë rol të rëndësishëm në ndreqjen e një ekonomie dhe problemeve që sjell tregu. Në fakt problemi i rolit të shtetit shtrohet si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel ndërkombëtar. Forma neoliberale e kapitalizmit shtron një dilemë të rëndësishme: atë të kontradiktës midis efikasitetit të prodhimit më një anë dhe drejtësisë sociale më anën tjetër. Logjika e kapitalizmit të pastër nuk e favorizon drejtësinë sociale. Kësisoj, globalizimi ekonomik ka hapur probleme të mëdha pabarazie midis shteteve pasi shqetësimi për të qenë sa më kompetitiv globalisht i ka detyruar shtetet dhe aktorët e tjerë të kufizojnë masat për përballimin e problemeve sociale.

Globalizimi kulturor

Nuk ka dyshim se me një anë revolucioni teknologjik, të cilit do t'i theksonim përhaphen e medias elektronike dhe krijimin e rrjetit informatik të internetit dhe, më anë tjetër, globalizimi ekonomik, që të dy, duke lehtësuar komunikimin e njerëzve dhe të kulturave kanë nxitur edhe lëvizjen e të mirave kulturore. Nuk mohoet se kjo lëvizje njëherësh ka rritur shpejtësinë e emancipimit kulturor të shumë vendeve të margjinalizuara duke ulur dhe ndjenjën e izolimit të tyre. Kjo, veçanërisht për nje vend si Shqipëria, që jetoi 50 vjet e izoluar, ka efektin e një mrekullie. Por të një mrekullie verbuese, pasi, edhe në aspektin kulturor, efektet e globalizimit janë shumë kontradiktore prandaj dhe debati është shumë i ndezur edhe në këtë sferë. Çështja kyç e këtij debati është ajo e raportit midis atij që e kanë quajtur rrezik i uniformizimi (shpesh i quajtur edhe amerikanizim) dhe diversitetit. Bashkë me vërshimin kulturor amerikan nëpërmjet medias elektronike, internetit dhe përhapjes gjithnjë e më të madhe të gjuhës angleze kudo në botë kanë lindur, ku në një formë e ku në një tjetër, reaksione ndaj këtij vërshimi. Në vendet jo perëndimore ky reaksion ka marrë formën e një rilindjeje të kulturave dhe gjuhëve lokale si dhe të një sulmi kundër kulturës perëndimore që denoncohet si përçuesja arrogante e një ideologjie shekullare revolucionare që, sipas disa kritikëve, nuk është tjetër veçse një maskë e sundimit të SHBA. Por edhe brenda botës perëndimore lufta kundër uniformizimit është e madhe. Vendet evropiane kanë kohë që kanë filluar politikat e tyre kulturore për mbrojtjen ndaj amerikanizimit. Ndërkaq edhe në ShBA ka shqetësime për këtë frikë, madje lëvizja kundër glabalizimit ka nisur pikërisht atje.
Duke u kthyer tek Shqipëria mund të themi se fenomeni që u vu re ishte një hapje e pakontrulluar ose më mirë të themi pa instrumenta mbrojtës ndaj kulturës perëndimore, madje ndaj aspektit të saj më banal dhe më komercial duke e futur shoqërinë shqiptare në një krizë të fortë identiteti. Ndër shkaqet më të forta për këtë do të mund të përmendnim: së pari, rënien e shtetit komunist, i cili një pjesë të rëndësishme të politikave të veta kulturore e kishte bazuar edhe mbi ruajtjen dhe përpunimin e vlerave dhe të kulturës nacionale; së dyti, reaksionin e shqiptarëve ndaj këtyre politikave mbyllëse; së treti, trazirat dhe varfërinë ekonomike që përjetoi vendi më pas; së katërti, emigramin masiv për në Perëndim të shoqëruar me ikjen e trurit.

Identiteti kombëtar dhe identiteti evropian

Problemi i raportit të kulturës shqiptare me kulturën globale nuk mund të trajtohet jashtë aspiratës shqiptare për një përkatësi evropiane. Kulturalisht kjo do të thotë forcimi i ndjenjës së identitetit evropian krahas ruajtjes dhe zhvillimit të ndjenjës së indetitetit kombëtar. Kur flitet për identitetin evropian përmenden kryesisht disa principe themelore që kanë çuar përpara botën perëndimore të tilla si: trashëgimia greko - çifuto - kristiane, Rilindja evropiane, shkenca moderne që lindi me Kopernikun, Galileun, Keplerin, Njutonin, Dekartin, Bekonin etj, idetë e lirisë dhe barazisë që lindën nga Revolucioni Francez, mënyra e prodhimit kapitalist, laicizimi i shtetit, idetë e drejtësisë sociale që realizohen nëpërmjet luftës së klasave dhe shtetit social, pluripartitizmi. Këto nuk janë vetëm pronë e Evropës, por edhe e SHBA, Australisë si dhe të shumë vendeve të Azisë dhe Afrikës. Nuk mund të mohoet se edhe Shqipëria e Shekullit XX i ka bërë të vetat disa nga këto principe, madje edhe nëpërmjet komunizmit, që, pa dyshim, në shumë aspekte, ka qenë një rrugë e Shqipërisë drejt modernitetit prandaj dhe drejt një identiteti evropian. Ndërkaq, në këtë aspekt, sfida më e madhe duket se mbetet emancipimi i mëtejshëm i shoqërisë në drejtim të thellimit dhe përhapjes së atyre vlerave që karakterizojnë sot Evropën për t i bërë shqiptarët të ndjehen gjithnjë e më evropianë, çka nënkupton lënien prapa të kulturës sonë të vjetër patriarkale, të identifikimit me klanin, të shtypjes së gruas, të intolerancës, të gjakmarrjes, ashtu sikurse kapërcimin, shëmbëllyeshëm me Evropën, të pengesave historike të rëndësishme në marrëdhëniet me fqinjët ballkanikë, gjithë duke ruajtur dhe zhvilluar ato veçanti kulturore që përbëjnë identitetin shqiptar, njëherësh duke e universalizuar atë.
Por çështja e raportit midis identitetin nacional dhe atij evropian në procesin e globalizimit shtrohet edhe në aspektin e raportit të individit me këta dy identitete. Ky proces e vendos individin midis kulturës globale dhe asaj nacionale apo lokale. Sikurse ve në dukje Gidens globalizimi i ka krijuar mundësi individit të çdo vendi të jetojë në mënyrë më reflektuese drejt një të ardhmeje të hapur. Pra, nën efektin e globalizimit traditat dhe zakonet ndodhen nën presionin gjithnjë e më të madh të kulturave të tjera, veçanërisht të atyre që kanë më shumë fuqi përhapjeje. Mirëpo ky proces është shumë më kompleks nga ç'duket. Përballimi i një kulture të hapur do të thotë për individin që identitetin ta krijojë ai vetë, në vend që ta marrë nga një mjedis shoqëror ose nga një model tradicional. Ky, më një anë, është vërtet një proces çlirues, por, nga ana tjetër, edhe i mbarsur me plot rreziqe dhe të papritura. Dhe, kuptohet, bëhet i rrezikshëm atje ku një kulturë e caktuar nuk ka instrumentet e veta për ta ndihmuar individin që nëpërmjet saj ai të hapet ndaj kulturave të tjera. Në këtë rast individi ose do të bëhet një imitues i verbër i kulturave të tjera ose do të bëhet instrument i reaksionit ndaj tyre, sepse globalizimi krijon edhe reaksion të identiteteve kulturore lokale duke e futur individin në qorrsokake nacionaliste apo fondamentaliste. Janë dy ekstreme që puqen. Në Shqipëri vihet re më shumë fenomeni i imitimit, por nuk është e vështirë të kuptohet se sa pranë tij qëndron potencialisht edhe ekstremi i tij, prandaj dhe se sa i nevojshëm është debati mbi efektet e globalizimit edhe në aspektin kulturor.

Globalizimi politik

Globalizimi, duke ndryshuar sa ekonominë aq dhe kulturën, sa marrëdhëniet midis shteteve aq edhe shumë institucione brenda shteteve, domosdo ndikon mbi politikën, dhe, kuptohet, si mbi politikat e jashtme ashtu dhe mbi politikat e brendshme. Në fakt, entuziastët e globalizimit, siç e thamë, pretendojnë se ai po ndikon deri duke çuar drejt fundit të epokës së shtetitkomb.
Në këto kontekst duket se çdo shtet duhet të ridimensionojë raportet midis sovranitetit dhe ndërvarësisë. Në këtë kontekst edhe eksperimente të tilla si ai i Kosovës, si ai i luftës ashtu edhe ai i mënyrës së qeverisjes së saj, duhen kuptuar si efekte të globalizimit. Ndërkaq, skeptikët ndaj globalizmit në krahun e djathtë, konservator, veçanërisht pas 11 shtatorit, theksojnë se shteti mbetet gjithnjë institucioni më kryesor. Në debatin e tij me Friedman, Robert Kapllan i mëshon idesë se stabiliteti, aq i nevojshëm sa për vende të veçanta aq edhe për botën, sigurohet më shpesh në shtete që kanë më pak liri dhe demokraci, dhe prandaj, sipas tij, globalizimi, edhe pse në afate të gjata mund të sjellë gjëra të mira, në terma afat shkurtra mund të sjellë turbullira në vendet që nuk kanë pjekjen demokratike. Prandaj fton të mos entuziazmohemi shumë me globalizimin. Ndërkaq, e majta e konsideron si një formë neoklonializmi dhe, duke dashur t i përgjigjet nëmënyrë pozitive globalizmitme një alternativë e ka shndërruar së fundi parrullën No globo në New globo, duke ofruar alternativën e ndërtimint të një bote tjetër, por jo nga të pushtetshmit e politikës apo të biznesit, por nga poshtë, dmth të ndërtuar nga shoqëria civile. Kur flitet për globalizimin dhe politikën nuk mund të mos trajtohet, gjithashtu, problemi i dominimit në rritje të Shteteve të Bashkuara në politikat globale me gjithë implikimet që ka sjellë. Këtu spikat veçanërisht përplasja e SHBA me Evropën përsa i përket qëndrimeve ndaj luftës në Irak. Kjo përplasje rindezi debatin mbi institucione të tilla si OKB-ja, kritikat ndaj unilateralitetit në favor të multilateralitetit. Ajo shënjoi edhe një ndarje midis asaj që u quajt Evropa e Vjetër dhe Evropa e Re, duke rindezur diskutimin mbi vizionin e Evropës së Bashkuar dhe anëtarësimin në të si dhe identitetetin evropian ku vlen të përmenden një numër artikujsh botuart me këtë rast mbi këtë temë të shkruar nga figura të mëdha të mendimin evropian si Habermas, Derida, Eco. Ndërkohë që bota zjeu lidhur me luftën në Irak, qëndrimet e klasës politike shqiptare, pa dallim midis partive të majta apo të djathta, kanë qenë fortësisht në favor të qëndrimeve amerikane duke bërë që Shqipëria të jetë një ndër të paktët vende që çoi trupa në Irak, që ka nënshkruar traktat me SHBA për përjashtimin e subjekteve amerikane nga Gjykata Penale Ndërkombëtare. Arësyet e këtij unanimiteti pa kritikë dhe pa zëra ndryshe janë të shumta dhe nuk do të bënin pjesë në temën e këtij editoriali, por nuk mund të mohoet se një ndër arësyet është edhe mungesa e njohjes së tërë kësaj problematike që lidhet pa dyshim me globalizimin dhe rolin e SHBA në këtë proces. Ndërkaq problemi i raporti të shtetit/sheteve me globalizimin duket se ka të bëjë me një çështje edhe më të thellë sesa ajo se kush do ta dominojë botën. Sipas Gidens shumë fenomene të globalizimit të sotëm janë provë se ideja e rëndësishme e Iluminizmit sipas së cilës shkenca e dituria racionale na mundësojnë ta vëmë botën nën një kontroll gjithmonë e më të madh, e cila ka mbizotëruar gjatë dyqind vjetëve të fundit duke e shtyrë qytetërimin perëndimor të dilte si qyteterim global është në krizë. Disa fenomene të globalizimit të bëjnë të mendosh se në vend të shkojmë drejt një bote nën kontrollin tonë të plotë me organizimtë lartë dhe të parashikueshme - po shkojmë drejt një bote të përshkuar nga pasiguri të mëdha, ku nuk e dimë se çfarë sjell e nesërmja. Aktet terroriste të 11 shtatorit dhe luftrat e reja të SHBA janë një aspket i kësaj ashtu sikurse edhe kërcënimet që i vijnë botës nga pikpamja ekologjike e në përgjithësi nga komercializmi i shfrenuar. Sipas Gidens, ndonëse ideali Iluminist nuk është treguar i sukseshëm kjo nuk do të thotë se duhet të heqim dorë nga synimi per të vënë më tepër rregull, kontroll dhe drejtim njerëzor të ndërgjegjshëm mbi botën.

Në këtë kontekst Stiglits e krahason atë që po ndodh me globaliziin në nivel botëror me fenoment e liberalizimit dhe nacionalizimit të vendeve evropiane në shekullin e 19-të. Por, sipas tij, në këtë rast nuk kemi një qeveri botërore, e cila jep llogari para popullit të çdo vendi dhe mbikqyr procesin e globalizimit ashtu siç udhëhoqën qeveritë kombëtare procesin e nacionalizimit, por një sistem që mund të quhet qeverisje globale pa qeveri globale, në të cilën disa institucione Banka Botërore, FMN-ja, OBT-ja dhe disa aktorë të tjerë ministritë e financës dhe tregëtisë, të lidhura ngushtë me disa interesa financaiare dhe tregtare mbizotërojnë skenën, por në të cilën shumë prej atyre që preken prej vendimeve që marrin këta janë lënë gati pa zë. Kuptohet se sa e rëndësishme është, pra, të kesh një zë për të përfaqësuar vendin tënd në këto procese. Shqipëria në këtë aspekt është shembulli më elokuent i pazëshmërisë.

Nga gjithë sa u përpoqëm të themi del qartë se globalizim është një proces në ngjizje e sipër, dhe pa dyshim ata që e njohin më mirë do të dinë më mirë ta orientojnë si në të mirë të njerëzimit ashtu edhe në të mirë të popujve që e përbëjnë këtë njerëzim.

Duke shkruar për gjendjen në të cilën ndodhej Shqipëria fill pas pavarësisë më 1912-13, Mithat Frashëri, njëri prej etërve të nacionalizmit shqiptar, shkruan se detyra që u dilte përpara shqiptarëve asokohe ishte që nga një grumbull fisesh të krijonin një