Ndërkohë që përgatisnim numrin nëntë të revistës, të cilin e kemi fokusuar tek gjendja dhe problemet e shqiptarëve jashtë atdheut, në Shqipëri filloi kolapsi i të ashtuquajturave skema piramidale mbi të cilat ishte bazuar thuajse krejt sistemi ekonomik postkomunist i vendit. Promemoria e intelektualëve në krye të revistës, e botuar për herë të parë në gazetën Koha Jonë më 28 janar, flet për shkaqet dhe pasojat e kësaj krize si dhe për rreziqet që i kanosen vendit. Por ngjarjet që e pasuan atë i kapërcyen parashikimet. Ende teksa po mbyllim këtë numër situata vazhdon të përkeqësohet. Hendeku midis popullit dhe pushtetit po bëhet gjithnjë e më i thellë, situata gjithnjë e më e pakontrollueshme. Qyteti i Vlorës ka hyrë në përleshje të hapura me policinë dhe trupat speciale të dërguara atje. Nëse rradhët e këtij editoriali do t'i mbarojmë nesër ka gjasë që do të na duhet të ndryshojmë numrin e të vdekurve (deri tani 3) dhe atë të të plagosurve që ka qenë mbi njëqind. Dhe nuk dihet se ku do të ketë shkuar Shqipëria kur numri të mbarojë së shtypuri.
Shqipëria po dridhet nën pushtetin e dy demonëve, atyre të kaosit dhe atyre të diktaturës. Demonët e diktaturës, që sundojnë kokat e politikanëve kryesorë në pushtet, vazhdojnë të jenë më të fortë në kryeqytet. Tirana është në një gjendje shtetrrethimi të pashpallur. Grupe bazhibozukësh të Partisë në pushtet të rekrutuar kohët e fundit nga të mundin, deri, sipas disa fjalëve, nga arsenali i burgjeve, të veshur me uniformat e trupave të ndërhyrjes së shpejtë, me pendrekë policie ndër duar, shëtisin të lirë, godasin egërsisht njerëzit deri edhe liderët e opozitës. Policia arreston në Tiranë të gjithë liderët e opozitës sapo ata kërkojnë të organizojnë ndonjë miting paqësor. Në një nga kafenetë e kryeqytetit Neritan Ceka, President i partisë Aleanca Demokratike u godit nga dhjetë bazhibozukë të partisë në pushtet me një egërsi të paparë ndërkohë që klientët përreth u kërcënuan se kush do të ndërhynte në mbrojtje të tij do të vritej. Demonët e kaosit, ndërkaq, kanë pushtuar qytetin e Vlorës i cili pas përleshjeve me policinë dhe trupat e dërguar aty i ka mundur ata dhe e ka zhveshur qytetin nga administrata shtetërore. Porti është i lirë. Skafet e bllokuar nga policia ndezën motorrat dhe u nisën përplot për në Itali. Ndërkaq të gjitha anijet dhe tragetet u janë larguar porteve nga frika se shqiptarët, të dëshpëruar, të frikësuar apo të mbetur pa bukë, do t'i sulmojnë përsëri, si në vitin 91, për të shpëtuar nga vendi i tyre i mallkuar.
Po jetojmë një situatë që e bën shumë të qartë shkakun pse shqiptarët tradicionalisht e kanë braktisin vendin e tyre. Edhe një herë mund të përdorim konstatimin e frëngut Dyselie kur flet për migrimin e shqiptarëve në shek XV e më parë: origjina e emigrimeve duhet kërkuar në tensionet e një shoqërie të varfëruar nga pikpamja shoqërore dhe kulturalisht e çorientuar në të cilën aksidenti më i vogël mund të provokonte eksodin. Pas pesë vjetësh postkomunizëm Shqipëria ndodhet përsëri tejet etensionuar, e varfruar dhe e çorientuar.
Pse shqiptarët nuk po arrijnë ta kthejnë vendin e tyre në një shtëpi të përbashkët? Pse ai gjatë kohës së Enver Hoxhës i shëmbëllente më shumë një burgu sesa një shtëpie, kurse tani, në kohën e Sali Berishës, i përngjet më shumë një vendkalimi sesa një shtëpie? Shkaqet janë të shumta dhe duhen kërkuar thellë në histori. Ajo çka bije në sy menjëherë, gjatë këtij shekulli është se shteti shqiptar ka qenë vazhdimisht armik i kombi shqiptar. Përgjithësisht kombi (si kulturë, fe, gjuhë dhe territor i përbashkët) i ka paraprirë shtetit. Por gjithashtu historia ka treguar se sapo që këto dy realitete janë bashkuar dhe kanë hyrë në harmoni me njëri tjetrin kjo lidhje është bërë faktikisht dhe në ide e pandashme. Kjo, pa dyshim, ka ndihmuar për të zhvilluar atë ndjenjë përgjegjësie kombëtare dhe shoqërore pa të cilën një shoqëri dhe vend nuk është tjetër veçse një grumbull individësh. Në Shqipëri shteti u formua shumë vonë, dhe, për fat të keq, qyshse është formuar, nuk ka mundur të identifikohet me kombin, përkundrazi është identifikuar me zgjedhën e kombit. Individët që e kanë krijuar atë nuk kanë qenë të dominuar nga ndjenja e përgjegjësisë kombëtare, por nga ajo e luftës klanore për të eliminuar kundërshtarët dhe për të sunduar e përfituar. E njëjta histori u përsërit edhe me klasën e fundit që mori pushtetin.
Nëse shqiptarët e kanë braktisur kombin - dhe shpesh ata më të mënçurit dhe më të mirët - pa dyshim një nga shkaqet kryesore ka qenë ai që shteti shqiptar ka qenë armik i kombit shqiptar? Ç'duhet bërë që shteti shqiptar të mos jetë më i tillë? Kjo është një nga çështjet e mëdha që shtrohen përpara kulturës politike shqiptare.
